نویسنده: آیة الله العظمی مکارم شیرازی

 
یا عَلیّ، لاتَهتَمَّ لِرِزقِ غَدٍ فَإنَّ کُلَّ غَدٍ یَأتی رِزقُهُ.
ای علی، غم روزی مخور، هر فردایی روزیش خواهد رسید.
بحارالانوار، ج 77، ص 67

نور هدایت

قرآن تأکید دارد که انسان روزی دهنده‌ی خود را تنها خداوند بدانند و از غیر او تقاضا نکنند و به دنبال این ایمان و توکّل، بر نیرو و تلاش و سعی خود متّکی باشند. در آیه‌ی 3 سوره فاطر آمده است: «آیا خالقی غیر از خدا وجود دارد که شما را از آسمان و زمین روزی دهد؟» و در آیه‌ی 17 سوره‌ی عنکبوت می‌فرماید: «روزی را تنها نزد خدا بجویید».

1. معیار گستردگی و تنگی روزی:

هرگز نباید تصوّر کرد که وسعت رزق دلیل بر محبّت خداوند، یا تنگی معیشت دلیل بر خشم اوست، زیرا خداوند گاه اموال سرشاری در اختیار انسان قرار می‌دهد و او را به وسعت روزی می‌آزماید و گاه با تنگی معیشت؛ به این ترتیب، میزان مقاومت و پایداری انسان را روشن می‌سازد و او را از این طریق می‌پرورَد.
گاه ثروت زیاد مایه‌ی بلا و عذاب جان صاحبان آنهاست و آرامش و استراحت را از آنها می‌گیرد، چنانکه قرآن در آیه‌ی 55 سوره‌ی توبه می‌فرماید: «فزونی اموال و اولادشان تو را در شگفتی فرو نبرَد، خدا می‌خواهد آنان را به این وسیله در زندگی دنیا مجازات کند و در حال کفر بمیرند».
و در آیه‌ی 55 و 56 سوره‌ی مؤمنون می‌گوید: «آیا چنین می‌پندارید که اموال و فرزندانی را که به آنان داده‌ایم برای این است که درهای خیرات را به رویشان بگشاییم، چنین نیست، آنها نمی‌فهمند».
گاه تنگی رزق برای جلوگیری از طغیان مردم است، چنانکه در آیه‌ی 27 سوره‌ی شوری می‌فرماید: «هرگاه خداوند روزی را بر مردم گشاده دارد راه ستم و طغیان پیش می‌گیرند».

2. تقدیر روزی تضادّی با تلاش‌ها ندارد:

نباید از آیاتی که درباره‌ی تقدیر و اندازه گیری روزی به وسیله‌ی پروردگار است چنین استنباط کرد که تلاش در این زمینه نقش ندارد و اینها را بهانه‌ی تنبلی و فرار از زیر بار مسؤولیّت‌ها و مجاهدت‌ها در مقیاس فرد و اجتماع قرار داد که این پندار بر ضدّ آیات فراوانی از قرآن است که تلاش را معیار موفقیّت‌ها شمرده.
هدف این است که با تمام تلاش باز به روشنی می‌بینیم که دست دیگری در کار است که نتیجه‌ی تلاش‌ها بر باد می‌رود و گاه برای اینکه مردم فراموش نکنند در پشت عالم اسباب دست قدرت «مسبّب الاسباب» کار می‌کند. به هر حال محرومیّت‌های ناشی از تنبلی و سستی را هرگز نباید به حساب تقسیم روزی از ناحیه‌ی خداوند گذارد، چرا که خود فرموده: روزی را به تناسب تلاش‌ها وسعت می‌دهم.

3. روزی تنها به مواهب مادّی نیست:

روزی معنای وسیعی دارد که روزی‌های معنوی را نیز در برمی‌گیرد، بلکه روزی اصلی همین روزی معنوی است. در دعاها تعبیر رزق در مورد روزی‌های معنوی بسیار به کار رفته است. در مورد حج می‌گوییم: «الّلهُمّ ارزُقنی حَجَّ بَیتِکَ الحَرامَ».
در مورد توفیق اطاعت و دوری از معصیت می‌گوییم: «الَّلهُمّ ارزُقنی تَوفیقَ الطَّاعَةِ وَ بُعدَ المَعصِیَةِ».
قرآن چند امر را معرّفی کرده که خود درسی سازنده برای تربیت انسان است. در آیه‌ی 7 سوره‌ی ابراهیم می‌گوید: «هرگاه شکر نعمت‌ها را به جا آورید (و آن را در مصرف واقعی صرف کنید) نعمت را بر شما افزون می‌کنم».
در آیه‌ی 15 سوره‌ی مُلک دیگر مردم را به تلاش دعوت کرده می‌گوید: «او کسی است که زمین را تسلیم و خاضع در برابر شما قرار داد تا بر پشت آن راه روید و از روزی آن بهره برید».
در آیه‌ی 96 سوره‌ی اعراف پرهیزگاری و درستکاری را معیار گشایش روزی قرار داده می‌فرماید: «و اگر اهل شهرها و آبادی‌ها ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، به یقین برکات آسمان و زمین را بر آنها می‌گشودیم».

پی‌نوشت‌ها:

 

منبع مقاله :
مکارم شیرازی، ناصر، (1390) انوار هدایت (مجموعه مباحث اخلاقی)؛ قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب (ع)، چاپ اول.